ЖЕР СІЛКІНУ.

Дата добавления: 2014-11-24 | Просмотров: 1527

Пример 1. Фирма выпускает изделия четырех типов. При этом используется сырье двух видов, запасы которого соответственно 1200 и 1000 единиц. Нормы расхода сырья на изготовление каждого типа продукции, а также доход, полученный от выпуска единицы каждого типа продукции, заданы таблицей:

Составить план производства, обеспечивающий фирме наибольший суммарный доход.

Решение. Обозначим через план выпуска продукции. Математическая модель задачи примет вид:

.

Преобразуем ее к каноническому виду. Введем две дополнительные (балансовые) неотрицательные переменные х₅ и х₆ и перейдем к функции Z₁= – Z. Модель примет вид:

.

Поиск решения ЗЛП состоит из следующих этапов: нахождение первоначального опорного плана, проверка полученного опорного плана на оптимальность и переход от одного опорного плана к другому, если найденный опорный план не является оптимальным.

1. Запишем условия задачи в виде симплексной таблицы:

БП	Переменные	Свободный член
х1	х2	х3	х4	х5	х6
х5
х6
Z1	–15	–5	–3	–20

Так как все свободные члены неотрицательны, то таблица содержит первоначальный опорный план. Его получим, положив свободные переменные равными нулю: при этом базисные переменные равны значениям соответствующих свободных членов. Имеем:

2. Выпишем вектор , компонентами которого являются коэффициенты при свободных переменных целевой функции:

.

Все компоненты вектора r отрицательны, следовательно, первоначальный опорный план не является оптимальным.

3. Выберем максимальную по модулю отрицательную компоненту вектора r:

.

Ей соответствует четвертый столбец таблицы. Анализируем коэффициенты вектора-столбца коэффициентов при х₄. Они положительны: а₁₄=4, а₂₄=1. Есть возможность перейти к новому опорному плану, выведя из свободных переменных х_4.

Выбираем четвертый столбец за разрешающий и переходим к п. 4.

4. Для выбора разрешающей строки составляем неотрицательные отношения

и выбираем среди них минимальное:

.

Разрешающей строкой будет первая, разрешающим элементом – элемент а₁₄= 4.

5. Выполняя симплексное преобразование с разрешающим элементом а₁₄=4, придем к новой таблице:

Таблица содержит новый опорный план:

.

Видим, что все компоненты вектора r=(5, 5, 2, 5) положительные, следовательно, этот опорный план является оптимальным, при этом Z_{1 min=} – 6000.

Обратимся к исходной модели. В ней содержится 4 ограничения и целевая функция Z= – Z₁. Оптимальным решением исходной задачи будет:

,

при этом Z _max=6000.

Пример 2. Решить симплекс-методом задачу:

при ограничениях:

и дать геометрическую интерпретацию процесса решения.

Решение. Прежде всего, необходимо перейти к минимизации целевой функции. Для этого введем в рассмотрение функцию

Z₁= – Z.

Тогда

В системе ограничений уже выделены базисные переменные х₃ , х₄ и х₅. Теперь все исходные данные поместим в таблицу:

БП	Переменные	Свободный член
	–2	–1		–1

В клетку на пересечении Z₁-строки и столбца “Свободный член” запишем свободный член целевой функции с противоположным знаком. В данном случае он равен 0.

Приравняв свободные переменные нулю х₁=х₂=0, получим базисное решение системы ограничений:

где х₃=5, х₄=9, х₅=7.

Так как то базисное решение Х¹ является опорным решением (планом) задачи. Итак, первоначальное опорное решение найдено.

Для проверки его на оптимальность выразим функцию цели Z₁ через свободные переменные х₁ и х₂. Для исключения переменной х₃ из функции цели Z возьмем за разрешающий элемент а₁₃=1 в третьем столбце предыдущей таблицы. Сделав один шаг преобразований Жордана–Гаусса, придем к таблице вида:

БП	Переменные	Свободный член
	–3	–2		–1		–5

Сделав аналогично еще два шага исключения неизвестных х₄ и х₅ из функции цели Z₁, придем к таблице:

БП	Переменные	Свободный член
	x2
x5
	–2	–3				–3

Из таблицы видно, что

Z₁(Х⁽¹⁾)=3, r =(–2; –3).

Так как условие не выполняется, то полученный опорный план Х⁽¹⁾ не является оптимальным.

Необходимо перейти к новому опорному плану, для которого значение функции уменьшится. Для перехода к следующему опорному плану нужно одну из свободных переменных (х₁ либо х₂) перевести в базис, а одну из базисных (х₃, либо х₄, либо х₅) перевести в свободные. Выбор свободной переменной, вводимой в базис, определяется максимальной по модулю отрицательной компонентой вектора r= (–2; –3).

Компоненте r₂= –3 соответствует в таблице переменная х₂, которая вводится в базис, и второй столбец становится разрешающим.

Для выбора разрешающей строки вычислим

.

Итак, третья строка стала разрешающей, а разрешающим элементом стал элемент а₃₂=2. Сделав один шаг в симплекс-таблице, получим новое опорное решение:

.

Это решение также не является оптимальным, так как в вектор r =(–1/2; 3/2) имеет отрицательную компоненту:

БП	Переменные	Свободный член
x1
x3					–1/2	3/2
	3/2				–1/2	11/2
	1/2				1/2	7/2
	–1/2				3/2	15/2

Значение же функции цели Z₁ уменьшилось от значения Z₁ = 3 до значения Z₁ = –15/2. (Напомним, что значение функции цели из таблицы берется с противоположным знаком.)

Очевидно, что на следующем шаге необходимо в базис ввести переменную х₁, соответствующую отрицательной компоненте r₁ = –1/2. И первый столбец в последней таблице становится разрешающим. Для выбора разрешающей строки найдем:

Минимальное из отношений соответствует первой строке. Сделав один шаг симплексных преобразований с разрешающим элементом а₁₁=1/2, получим таблицу:

БП	Переменные	Свободный член
					–1
			–3		–2
			–1

Из таблицы следует, что полученный опорный план:

является единственным оптимальным планом задачи, так как r =(1; 1)>0. При этом значение функции уменьшилось:

.

Итак, решением исходной задачи является:

а Z _max = –Z_1min=9.

Дадим геометрическую интерпретацию процесса нахождения решения. Для этого прежде всего перейдем от канонической формы модели:

при ограничениях:

к стандартной форме модели данной задачи. Это нетрудно сделать, так как система ограничений задачи уже приведена к единичному базису.

Выразим из системы ограничений базисные переменные через свободные:

и, подставив вместо х₃, х₄, х₅ их выражения в функцию цели Z, получим:

.

Стандартная форма модели примет вид

при ограничениях:

Решение последней задачи можно найти, используя геометрическую интерпретацию решения ЗЛП, приведенную на рисунке.

Геометрическая интерпретация симплекс-метода

Исходный опорный план

соответствует точке О (0,0) ОДР.

После одного шага симплекс-метода (одной итерации) был получен новый опорный план

,

которому соответствует точка А ( ).

На рисунке переход от одного опорного плана (вершины) к другому опорному плану происходит по ребру ОА.

После второй итерации получен план

,

который является оптимальным. Он соответствует на чертеже точке В, т.е. осуществлен переход от точки А к точке В по ребру АВ.

Пример 3. Решить симплекс-методом ЗЛП:

Решение. Особенностью данной задачи является то, что система ограничений не приведена к базисному виду, нет разграничения переменных на базисные и свободные (есть только одна базисная переменная х₄), поэтому прежде всего с помощью преобразований Жордана–Гаусса приведем систему к базисному виду. Для этого коэффициенты системы ограничений и целевой функции Z₁= –Z занесем в таблицу:

БП	Переменные	Свободный член
	–1	–1
	–2	–1		–1

За разрешающий столбец выберем любой столбец, содержащий хотя бы один положительный элемент, например первый.

Выбор разрешающей строки осуществим по тому же правилу, что при переходе от одного опорного решения к другому. Это правило гарантирует, что свободные члены новой таблицы останутся неотрицательными.

Имеем

т.е. за разрешающую строку примем вторую, а за разрешающий элемент а₂₁=1. Выполнив шаг преобразований Жордана–Гаусса, придем к таблице:

БП	Переменные	Свободный член
		–1	–1
		–3	–2	–1

Система, записанная в данной таблице, разрешена относительно х₁ и х₄, но так как она содержит три уравнения, то необходимо ввести в базис еще одну переменную (х₂ или х₃) и при этом иметь в качестве разрешающей третью строку. Посмотрим, какой столбец с этой точки зрения следует брать за разрешающий. Если возьмем второй столбец, то за разрешающую строку следует выбрать третью (благоприятный случай):

Если же возьмем третий столбец, то за разрешающую строку также следует выбрать третью:

следовательно, можно выбрать любой из них. Выберем, например, второй столбец и, выполнив шаг преобразований Жордана–Гаусса с разрешающим элементом а₃₂= 2, придем к таблице:

Теперь система приведена к базисному виду, базисными переменными являются х₁,х₂, х₄, свободной – х₃. Все свободные члены положительны, поэтому можем записать первоначальный опорный план:

Чтобы ответить, является ли он оптимальным, необходимо выполнить еще один шаг преобразований с разрешающим элементом а₁₄ = 1, чтобы выразить целевую функцию Z₁ только через свободную переменную х₃. Получим новую таблицу:

Опорное решение

содержащееся в таблице, является оптимальным, так как вектор r = (3/2) содержит одну положительную компоненту. Минимальное значение целевой функции:

и, очевидно, .

Итак, .

ЖЕР СІЛКІНУ.

Жер сілкінуіне дейін:

Жағдайды көз алдыңызға елестетіңіз: қатты жер сілкінісі болған кезде егер сіз жұмыста, үйде, ал балаларыңыз сол кезде мектепте немесе балалар бақшасында болса? Өзіңіз бен отбасы мүшелерінің осындай жағдай бола қалған кезде жете зерттеңіз: тығылу үшін ең қауіпсіз жер қайда, жер сілкінісі біткеннен кейін қай жерде кездескен дұрыс т.б. Сіздің алдын-ала құрған «сценариіңіз» апат болған жағдайда көмекке келеді.

Алдын-ала дайын болыңыз:

· Рюкзак немесе сөмкеңізді құжаттар;

· Үш күнге жететін тамақ пен су;

· Алғашқы медициналық дәріханасы мен медикаменттер;

· Жылжымалы электр фонары мен сіріңке;

· Жылы киім мен аяқ киім.

Алғашқы жер сілкінісі кезінде :

· Есте сақтаңыз: жер сілкінісі басталған кезде үрейленбеңіз және басқалардың да үрейленуіне жол бармеңіз;

· Газ, су және жарықты сөндіріңіз;

· Жер сілкіну төменгі баллмен жай болса, онда қорықпаңыз, сол жерде тұрыңыз, яғни күтіңіз.

Егер күшті жер сілкінісі болған кезде сіз үйдің ішінде болсаңыз (дүмпу күші бес және одан жоғары болса):

· Екінші және одан да жоғары қабатта болсаңыз ол жерден ешқайда кетпеңіз;

· Ішкі қабырғаның қауіпсіз жеріне, бұрышқа, есіктің жақтауына, ваннаға жатыңыз;

· Кереуеттің, столдың астына кіріңіз, себебі бұлар сізді құлайтын заттар мен сынықтардан қорғайды. Өзіңізді ауыр жиһаздар мен терезелерден аулақ ұстаңыз;

· Лифтіні пайдаланбаңыз.

Егер көшеде болсыңыз:

· Ғимараттар мен электр желілерінен алшақ, ашық алаңда тұрыңыз, үзілген электр желілерінен алшақ тұрыңыз;

· Ғимараттың алдың кесіп өтпеңіз және оған кірмеңіз.

Егер автокөліктің ішінде болсаңыз:

· Ашық алаңда қалыңыз жер сілкінісі біткенше көлік ішінде болыңыз

Есте болсын.Жер сілкінісі кезінде жер жарылып, адам өлімі сирек кездеседі. Жер сілкінісі кезінде мынадай жағдайларда бақытсыздық орын алады:

· Ғимараттардың кейбір бөліктерінің қирауы;

· Сынған терезелердің құлауы;

· Үзілген электр желілері;

· Пәтердегі ауыр заттардың құлауы;

· Өрт;

· Үрей кезінде бақылаусыз қалған адамдардың мінез-құлқы.

Егер сіз алдын-ала қауіпсіздік шараларын сақтасаңыз, құрбан болу саны аз болары сөзсіз.

Жер сілкінісен кейін:

· Қажет адамдарға алғашқы жәрдем көмегін көрсетіңіз;

· Зардап шеккендерді үйіндіден шығаруға көмектесіңіз;

· Радиоқабылдағышты қосыңыз;

· Суды, газды, жарықты мүмкіндік болса өшіріңіз;

· Ашық отты пайдаланбаңыз;

· Өте сақ болыңыз, ғимаратты тез арада босатыңыз, яғни басқа жаққа барыңыз.

Назар аударыңыздар!

Радио үнемі қосулы тұрсын!

Төтенше жағдайлар қызметінің дабылын тыңдаңыздар!

Өрт

· Отпен жұмыс істегенде абай болуға;

· Балалардың отпен жұмыс істеген кездегі қырсыздығына;

· Қоқысты үйге, аулаға, орманды жерлерде өртеуге;

· Автокөліктен шыққан жалынға;

· Күн күркірегендегі найзағайларға;

· Майланған материалдың үйкелісіне;

· Күн сәулесінің әйнектен өткен нүктесі.

Өрт елді-мекендегі ғимараттар, ағаш көпірлер, электр желілері мен ағаш бағаналардағы байланыс, мұнай өнімдері қоймаларында және басқа материалдар мен адамдар, ауылшаруашылық малдары өртке шалдығуы мүмкін. Орман алқабындағы шөптерден, бұталардан, ағаш түбіртектерінен, шырпылардан өрт шалады. Ауа-райы құрғақ болған жылдары жоғарғы өрт желдің есебінен ағаштардың ұшар басынан қоқан жапырақты ағаштарын өрт шалады. Төменгі өрт тарау жылдамдығы минутына 0,1-ден 3 метрге дейін, ал жоғарғы өрт желдің бағытына қарай 100 метрге дейін жетеді.

Торф пен ағаштардың тамыры жанғанда жер асты өрті жан-жаққа тарайды.

Торф өзінен-өзі ауасыз суда да жана береді.

Орманда жүргенде есіңізде болсын:

· Қоқыс пен оттықты тастамаңыз;

· Отты таратпаңыз және қоқысты өртке қауіпті жерлерде жақпаңыз;

· Абай болыңыз! Отты таза алаңда жағыңыз;

· Дем алған жерден кетерде отқа су құйып немесе топырақпен жауып, толық өшіріп кетіңіз;

· Орманда майланған немесе бензин сіңіп қалған маталарды қалдырмаңыз;

· Бөтелкенің жәшігі мен сынған бөтелкелерді қалдырмаңыз. Күн сәулесі түсіп өртке айналуы мүмкін;

· Жаңа басталған өртті сумен, ағаштың жапырақты бұтақтарымен және топырақ тастау арқылы өшіріңіз.

Ескерту шаралары:

Өрт қауіпсіздігін сақтау мақсатында алдын-ала жол салу шаралары жүргізіледі. Орманның ішінен ағашы кесіліп салынған жол жасау және тас төсеп орманда ені 5-10 м, ал қылқан жапырақты орманда 50 м-ге дейін. Елді-мекендерде су көздері мен тоғандар 30 куб метр 1 га алаңға есеппен жүргізіледі. Орманға жақын елді-мекендерде тоғандарды уақытылы тазалау, су толтырып қою 1м-ден жоғары орман ағаштарына 10 л су есебімен, құдықтар мен тоғандарды қайта - қайта жөндеу, тыныс алу органдарын респираторлар мен басқа да жабдықтармен қамтамасыз ету және құрғақшылық уақытта орманға баруды тоқтату (әсіресе көлікпен). Егер сіз орман алқабында немесе торфқа жақын жерде, өртке жақын жерде болсаңыз өз күшіңізбен өртті сөндіруге, әліңіз жетпесе, өрт болып жатқан қауіпті аймақтан шығу керектігін ескертіңіз. Жолға, алаңға, өзеннің жағасы мен судың айналасына, егістікке шығуын ұйымдастырыңыз. Қауіпті аймақтан тез өрт қимылының бағытына перпендикуляр шығыңыз. Егер мүмкін болмаған жағдайда суға кіріңіз немесе су киімді жамылыңыз. Өрт болған жерден шыққаннан кейін тұрған жері өрттің көлемі туралы мекен-жайдың әкімшілігі мен орман шаруашылығы, өрт сөндіру қызметіне хабарлау қажет. Өртті сөндіруді ұйымдастыру керек. Төменгі өртті су құйып, ылғалды топрақтармен, аяқпен тастап өшіру керек. Торфтағы өртті ыстық торфты аударып, су құю арқылы өшіру керек.

Қар көшкіні, опырылып құлау

Қар көшкіні – тау бөліктерінен қалың қардың опырылып құлауы.

Қазақстанда қар көшкіні – Шығыс Тянь-Шань, Алтай, Іле және Жоңғар Алатауы үстінде қардың көп жаууына және геоморфологиялық топырақ-ботаникалық жағдайымен байланысты. Қар көшкіні наурыз, сәуір айларында жиілейді және тауда қар көп жауғаннан пайда болады. 50% -дан жоғары қар көшкіні халыққа және шаруашылық объектілеріне қауіп-қатерін тигізеді. Қар көшкінінің қимылы 1 шаршы метр жерден бірнеше жүз тоннаға дейін жетеді.

Қар көшкіні маусымы: Қазақстанда қар көшкіні барлық таулы аудандарды қамтығын, бұл мөлшерден көп жауған қарға байланысты. қар көшкіні маусымы – сәуір, ал таулы аудандарда қазан-мамыр айларында болады.

Қар көшкінінің қауіпті белгілері:

· Қыста қар қалың түсіп, жер бетін қар 20-30 см жапқанда;

· Қыс мерзімінде бірнеше күн суытқанда немесе жылып кеткенде;

· Қардың үстінен жаңбыр жауғанда;

· Қатты жел тұрып, қар «карниздері» құрылғанда;

· тау бөктеріндегі қардың биіктігі 30-60 см болғанда;

· Қардың отыруы мен күп болып көтерілуі тау беттерінде домалақ қар іздерінің болуы;

· Сейсмикалық ауытқушылық.

Қар көшкінінің екпіні ұрса!

· Тауға шығарда қауіпті қар көшкіні болатын картамен танысып, мамандармен ақылдасу керек, бұқаралық ақпарат құралдарын үнемі тыңдап, таудағы жағдайларды тыңдап отыру керек;

· Тауда қар жауғаннан кейін 2-3 күн тауға шықпай тұру керек, не қар көшкіні болып кетсін немесе қар отыруы керек. Қар көшкіні туралы хабарды естігеннен кейін тауға шықпау керек;

· Бұл уақытта егер сіз тауда болсаңыз, бірден тік құздарға шықпаңыз, бұталар мен ағаштар жоқ жерге бармаңыз, тек қана жолдармен жүрілген жалғыз аяқ жолмен жүру керек;

· Көктем айларының екінші жартысында әсіресе қар болғанда және тау баурайынан сырғанайды-ау деген уақытта сақ болған жөн;

· Көзіңіз көріп тұрған жерге дейін қозғау керек, тұман болса қар көшкіні күшейеді деген сөз;

· Қардың еруі мен жылымық кезде (наурыз айының соңы мен сәуір айында) таудың басына шығуға немесе ескертілген қар көшкіні болады-ау деген жерге бармау керек;

· Қар көшкіні болғанда айқайламаңыз;

· Қар «карниздеріне» шығуға болмайды. Аяқтың астында қар отырса, шықырлаған дыбыс шықса қайтыңыз;

· Егер қар үйіліп жатса:

· Қардың беріктілігін тексеру керек, сақтық үшін қардың шеткі ұшын басып көру керек.

· Таудың басына, баурайына бақылаушы қою керек;

· Киімдерді шешу, рюкзактың бауларын ағыту;

· Тау баурайын ізбе-із кесіп өту

· Тауға барып түнегенде екі жақтан қар көшкінін байқау керек. Қар көшкіні болады-ау деген жерлерге (тау бөктерінде қар қалың жатқан жерде) тоқтамау керек

Қар көшкіні болған жағдайда:

· Егер сіз қар көшкікіне тап болсаңыз тез арада рюкзактан шаңғыны алыңыз ол сіздің қимылдауыңызға жеңілдік береді

· Қар көшкіні кезде бар күшпен көшкіннің шет жағына шығуға тырысу керек немесе көшкіннің үстінде қалуға болмаса ағаш, бұтақтардан ұстауғы тырысу керек

· Қар көшкініне шығуға мүмкіндік болмаса ауыз бен мұрынды шарф пен шапкамен жауып алу керек. Тізені бүгіп алу керек.

· Қар көшкіні тоқтасымен көшкіннен шығуға тырысу керек , сізді тез тауып алу үшін қолыңызды шығарыңыз.

· Қардың астында қалып айқайлаудың пайдасы жооқ, себебі дыбыс қардың астынан өте жай естіледі. Құтқарушылардың жүрісін естісімен дабыл беріңіз.

· Қажет болса, қолдан тыныс алдыру керек, жүрекке жабық уқалау жасау (массаж), коореин салдыру керек.

· Егер жарты сағаттың ішінде өз күштерімен зардап шеккенге көмек бере алмаса онда құтқару отрядын шақыру қажет.

Опырылу – ауыр күштің әсерінен өз орнынан тайып кетуі.

Опырылу Қазақстанның барлық таулы аймақтарында кездеседі. Оның анақтау факторы мен жиналуы грунттардың сулы болуы және жерасты сулары, жер сілкінісі, сонымен қатар адамдардың шаруашылық қызметі әсер етеді.Ондай жерлерге шығыс Алатауындағы Көлсай көлі, Есік, Іле Алатауындағы Үлкен Алматы және басқалар. Соңғы жылдары Қазақстан тауларында техногендік ауыр салмаққа байланысты опырылып құлау көбеюде, дачалық учаскелерге байланысты.

Опырылып құлаудың қауіпті белгілері:

· Жаңбырдың көп жаууына байланысты, қардың интенсивті түрде жедел еруіне байланысты, грунттардың көп мөлшерде сулануына әкеліп соқтырады.

· Тау беткейлеріндегі бос әрі беті сызық және бұрын опырылып құлаған іздер бар.

· Тік жарға шығатын жерлердегі сызықтары, желге мүжілген тау жыныстары.

Опырылу аймақтарындағы табиғи қауіпсіздік шаралары:

· Бұқаралық ақпарат құралдары хабарларының таудағы жағдайды үнемі бақылауда ұстау

· Тік жардың бірден бұрылысы сызығы бар құлайды-ау деген жерлерге тоқтамаңыз

· Опырылған тік жардың қасына жоламау

· Қауіпті жерларден бір-бірлеп тез, әрі айқай- шусыз өту

· Тік жарлардан тас құлағанда қабырғаға жабысып тұру немесе басты рюкзакпен жабу керек.

Су тасқын, сел

Су тасқынының негізгі үш себебі бар: жаңбырдың өте көп жаууы, қардың тез еруі мен тұрып қалған мұздардың жалжуы, теңіз суының жағаға ұруы, өзенге судың көп құйылуы. Әсіресе қар еруі ұзаққа созылғанда өте қауіпті.

Елді мекендерде су тасқыны боларда алдын-ала қауіпсіздік дайындығын жүргізі керек. Жергілікті елдің топографиясын, климаттық ерекшеліктерін және тарихын біле отырып, су тасқынының қалай болатынын дәлдікпен білу қиындық туғызбайды. Кішкентай су тасқыны шамамен 10-20 жылда бір рет, үлкен су тасқыны 20-25 жылда бір рет, одан да үлкен бүкіл өзендерді қамтитын 50-100 жылда бір рет және 100-200 жылда бір рет, бүкіл аумақты қамтитын үлкен апаттар болуы мүмкін.

Гидрологиялық алдын-ала бақылаудың мынадай жүйесі бар:

· Қысқа мерзімдік (10-12 тәулік)

· Ұзақ мерзімдік (2-3 айға дейін)

· Өте ұзақ мерзімдік (3 айдан жоғары)

Жағаға жақын облыстардың тұрғындары жақын уақытта не болатынына қызығушылық білдіріп жүруі керек.

Жеке адамның алдан-ала қауіпсіздік шаралары:

· алғашқы толқынның әсерінен құлатқанда;

· барлық отбасы мүшелерін жүзуге үйрету;

· қайықтың болуы (мүмкіндігінше екі қайық- біреуі кәдімгі, екіншісі-жел үрлеп толтырылған) ;

· жергілікті елді-мекендердің топографиясымен танысу;

· жақын маңда стихиялық жағдай болғанда хабарласу түрін білу.

Су тасқыны кезінде:

· үйдегі газды, суды, жарықты сөндіру;

· пештегі жанып жатқан отты өшіру;

· үйдегі бағалы заттарды үйдің төбесіне немесе жоғары қабатқа шығару;

· бірінші қабаттағы есік пен терезелерді тақтаймен немесе фанермен қағып тастау;

· мал тұратын сарайдағы есіктердің ілгішін ашып тастау.

Кездейсоқ су тасқанында өзіңізбен бірге жылы киім, мүмкіндігінше су өткізбейтін киім, жамылғы, тамақ және т.б. керекті нәрселерді алып, рельфтің ең биік жеріне көтеріліңіз, ол жерді ешқашан су баспайды. Егер ол болмаса, қайық және т.б. дайындау қажет.

Су кеткеннен кейін электр сымдарынан, зақымданған газ магистралдан сақ болу қажет. Үйге кірер алдында, су тасқынынан зақымданбағандығын байқау қажет. Судан табылған заттардан тамақ әзірлеуге болмайды.

АБАЙЛАҢЫЗ: СУ

Құтқарушылардың тәжірибесіне сүйенсек, бақытсыздыққа көбіне балалар, мастар мен қатар денсаулығы дұрыс және жүзуді жақсы білетіндер де ұшырайды.

Суға түскенде қандай жағдайларды жасамау керек:

· белгі қойылған жерден аспаңдар!

· рұқсат етілмеген жерде шомылмаңдар;

· балалар шомылғанда қараусыз қалдырмаңдар;

· шомылғанда камера, доп, тақталарды пайдаланбаңыздар;

· суда бұзықтық жасамаңдар;

· өтірік дабыл көтермеңдер;

· өтіп жатқан кеме, катер мен қайықтардан секірмеңіздер;

· таныс емес жерде шомылмаңдар.

Егер сіз қайықта болсаңыз:

· техникалық жағдайы нашар, қараусыз қалоған қайықтарды пайдаланбаңыз;

· құтқарушы құралсыз суға түспеңіз;

· техниклық құжатта көрсетілгеннен артық жүк пен азаматтарды алмаңыз!

· мас күйде суда жүзбеңіз!

· қайықтың мұрындығы мен шетіне отырмаңыз!

· жүзу барысында бір орыннан екіншісіне, бір қайықтан басқа қайыққа ауыспаңыз;

· қайықтан сүңгіуге секірмеңіз;

· қараңғы уақытта жүзу құралдарын пайдаланбаңыз!

14 жасқа дейінгі балаларға үлкендердің бақылауынсыз жүзу құралдарын пайдалануға тиым салынады.

Ыстық күн мен құмда «қыздырынып» болған соң салқын суға түсуге асықпаңыз.

Температураның тез ауытқуы қан тамырының қысқаруына, құлап қалуға әкеп соқтырады.

Егер бақытсыздық болған жағдайда есіңізде болсын! Зардап шеккен адамға тынысы тоқтағаннан кейін 6 минуттан кешікпей өмірге қайтаруға болады.

Зардап шегушінің басын бір жағына бұрып, аузын құмнан т.б. тазарту қажет, тыныс жолдары мен асқазанынан суды шығару қажет, осының барлығын 10 секунд ішінде істеу керек. Қан қысымының жиілігі мен тынысын анықтау қажет.

Білулеріңіз тиіс:

Сіңір тартылғанда не істеу керек:

· саусақтарыңызды жұдырығыңызға тең жинап, сермеп, қайта жинаңыз.

· аяғыңызды бауырыңызға жинап, сіңір тартылған аяғыңызды өзіңізге қарай қатты тартыңыз;

Егер сіңір тартылуы қоймасы, онда аталғандарды қайталау керек.

Егер сіз су иіріміне тап болсаңыз:

Суға басыңызды батырып, ауаны көп жұтып, ағысқа қарай қатты көтеріліп, су бетіне жүзіп шығыңыз.

Балаларды жүзуге үйретіңіз!

Мұз үстіндегі қауіпсіздік шаралары мен өзін-өзі құтқару.

Әрбір адам төтенше жағдайға тап болуы мүмкін, мұз үстінде балық аулау, аңға шығу, шеру, мұз үстінде жүргенде, ұшақтар мен поездтар апатқа ұшырағанда т.б.

Қыс мезгілінде табиғат адамға аяныш жасамайды. Ол жеңілтектік, білімсіздік, ырықсыздарды қатты жасайды. «Мұзды аймақта» жарақат алу, адам өлімі, мұз астына түсіпкеткенде, далада қалып қою, ауыру т.б. Мұзда қалу жағдайында әр адам өзін құтқаруға дайын болуы тиіс, құтқару ережелерін, аман қалу жолдарырн, өзін-өзі құтқару амалдарын дұрыс ұйымдастыра білуі қажет.

Мұздың тығыздығы мен қауіпсіздік шаралары бір адам үшін қыс мезгілінде (-50 гардус) мұз қалыңдығы 4-5 см, екі адамға 8 см, 5-7 адамға 12-14 см қауіпсіз болады.

Ең қалың мұздың түсі көкшіл (не жасылдау) ауасыз (көпіршіксіз) болып келеді. Екі есе әлсіз- мұз, сүт түсті (қатты қардан соң) жарылмай-ақ сынады. Мұздыңүстімен аяқ астында майда жарықшақтар мен жәй дыбыс шығарғанда басқадай шаралар болмасы жүруге болады.

Ең қауіпті мұз:көктемгі күн жылына бастағанда, жаңбыр жауғаннан кейінге мұз ақ түске айналады, кейде сары түске енеді.

Күзде боран мен қардан кейінгі мұз үстімен жүруге болмайды. Қатты ағымды өзендердің үстіндегі мұзбен жүргенде абай болу қажат.

Қан қасымы ми жиілігі анықталмаған жағжайда жасанды түрде «ауыздан-ауызға» жасау қажет немесе бір мезгілде жүрегіне массаж жасау қажет.

Зардап шегушіні жағаға жеткізу түрлері:

Мұз үстіндегі жол ерекшеліктері.

Өз құрылымына қарай әр өзен, көлдер, мұз қатуы әртүрлі болады.

Тез ағатын, иірімді өзендердің жағалауынан алысырақ болу керек, себебі ортада мұз бүтін қалапта болады. Өзенге немесе жағалауға қардан таза жермен өту керек.

Қар көп жиналған жерде, жарларда, қамыс көп өскен жерде, ағаш жырғалардың қосылған жерінде, көл, өзендердің (су тез ағатын жерлерде) мұз жұқа болып қатады.

Суық күндері өзеннің, көлдің қатпай қалатын жерлерінен «бу» шығады. Көктемде мұз басқан бұталар мен қалың шөп өскен жерлер қауіпті.

Мұз үстінде жүру ерекшеліктері:

· қатпаған мұз үстінде шықпаңдар;

· мұз үстінде топ болып тұрамау керек;

· мұз жарылған, шұңқыр жерлерге жақындамаңыз;

· биік жардан шана, шаңғымен сырғанамаңыз;

· мұз үстіне рұқсат етілмеген жерлерден өтпеңіз;

· мұз үстіне қараңғы, нашар көрінетін кезде шықпаңыз;

· өткел жоқ жерден мотоцикл, автокөлікпен жүрмеңіздер

Мұз үстінен жүру ережесі:

Мұздың толық қатпағанын білсеңіз, сырғилап жүріп, аяғыңызды жұмсақ жерге басқанда мұз қатпағанын білсеңіз тез қимыл жасаңыз. Шаңғымен жүргенде топ бірінің артынан бірі жүре отырып, аралап 5-6 метр болуы тиіс.

Топ басшысы тәжірибелі болуы тиіс.

Топ басшысының құтқару жейдесі, ұзынтаяғы болуы тиіс. Жай жүрісте мұз тез сына қоймайды (секірмесең, жүгірмесең).

Мұздың сынуына ондағы жарықшық, түсі бұзылуы, үстінде су пайда болуы әсер етеді. Мұндай жағдайлар байқалған жағдайда өзің келген ізбен тез артқа қайту керек.

Егер аяғыңыздың астында мұз жарылсы:

Мұндай жағдайда шу көтермей, салқын қандылық танытыңыз. Арқаңыздағы жүгіңізді түсіріп, келген ізіңізбен қайтыңыз. Егер де суға түсіп кетсеңіз, онда артық жүгіңізден арылыңыз. Су бетінде тұру үшін, мұз бетіне шығуға әрекет жасаңыз. Алдымен мұз бетіне бір аяғыңызды, кейін екінші аяғыңызды шығарыңыз. Дем алып, мұз жарылған жерден алыс кетуге тырысыңыз, бар даусыңызбен көмекке шақырыңыз.

Егер сіз көмек көрсететін болсаңыз:

Мұз жарылған жерге ішіңізбен еңбектеп, екі қолыңызды аяғыңызды етбеттеп жатып жетіңіз, болмаса тақта, не шаңғыға сүйеніңіз.

Зардап шегушіге жақындап, оған арқанның, трос, белбеу, шарф т.б.

· мұз ойылған жерге дейін тақта, шаңғы, саты т.б.

Зардап шегуші сол заттарын біріне қолы жетісімен, жайлап еңбектеп өзіңе тарт.

Суға батушыға бір болмаса екі адам ғана болып көмектесе алады.

Мұз үстінде қалып қойғанда не істеу керек:

Шу көтермей, даурықпай, тыныштық сақтаңыз. Жағдайды анықтап, қасыңыздағы адамдарды тыныштық сақтауға шақырыңыз! Мүмкіндік болса 1-2 адм суға секіріп жағаға жүзіп барып, көмек шақырсын. Мұз үстінде қалғандар аспанға оқ атып, от жағып, дауыстап адамдардың көңілін өздеріне аударуы қажет.

Құтқару құралдарын ағаштан, резина камераларынан, ұйықтайтын қапшық т.б. жсауға болады.

Қалай жылыну керек

Қолды үсік шалғанда саусақтарыңызда жұдырықтарыңызға жинап, киім астына салу, қолыңыз жылып, құрғаған соң ғана қолғабңызды киіңіз.

Егер қолқап ішінде қолыңыз тоңса, онда қолыңызды сермеңіз, қолды жұдырығыңызға түймеңіз.

Қолыңызды ішіңізге салып жылытыңыз.

Егер аяғыңызды үсік шалса,орныңыздан қимылдаңыз.

Егер бетіңізді үсік шалса, бетіңізді төмен қаратып, алға жүріңіз, не 10-20 рет еңкейіп, қимыл жасаңыз, үсік шалған бетті жұмсақ матамен сүртуге болады, қармен сүртуге болмайды.

Бетіңізді желден қат